Geleneksel Mekke Evleri

Nihal ve Bülent Uluengin tarafından hazırlanan, Mekke’nin tarihi konutlarını plan şemaları, kullanım özellikleri, hangi malzemelerle nasıl yapıldıkları, neden yıkıldıkları vb. açılardan ayrıntılı olarak irdeleyen Geleneksel Mekke Evleri  adlı kitap YEM Yayın tarafından yayımlandı.

İslamiyet için en önemli yapı olan Kabe’ye ve kutsal mekânlara de evsahipliği yapan, Hac dönemlerinde çok sayıda ziyaretçiyi ağırlayan Mekke’de adeta bir “ev-otel” olarak tasarlanan ve kullanılan geleneksel konutlar renkli ve siyah-beyaz fotoğraflar, plan, kesit, görünüş çizimleri eşliğinde aktarılıyor.

Çıkış noktası, yazarların Mekke’de çalıştıkları 1982-1986 yılları arasındaki Mekke şehri ve mevcut geleneksel evleri üzerinde yaptıkları çalışmaya dayanan kitap, 98 adedi geleneksel konut olmak üzere 104 yapının ayrıntılı rölövesinden edinilmiş bilgilerin ışığında hazırlandı.

Geleneksel Mekke Evleri; saha çalışmalarında yerinde alınmış notlar, eskizler, iç ve dış fotoğraflar, Mekke halkı ile yapılan görüşmeler, Cidde Kral Abdülaziz Üniversitesi ve Mekke Umm al-Qura Üniversitesi kütüphanelerinde yapılan araştırmalar sonucunda, okuyucunun başka bir yerde bulamayacağı ölçekli çizimleri, görselleri ve bilgileriyle Mekke’nin 1986 yılına kadarki görünümünü ayrıntılı olarak ilk defa sunuyor.

Nihal Uluengin ve Bülent Uluengin, bir ilk olma niteliği taşıyan bu çalışmanın ve kitabın öyküsünü özetle şöyle anlatıyorlar:

“Her şey 1981 yılının Kasım ayında, Suudi Arabistan’ın Cidde kentinde bulunan Kral Abdülaziz Üniversitesi’ne bağlı Hac Araştırma Merkezi’nden aldığımız bir davet mektubu ile başladı. Bu mektupta, yeni gelişme planlarının uygulanmaya başlamasından dolayı Mekke şehrinde yıkımların hızlandığı, geleneksel dokunun giderek kaybolduğu belirtiliyor ve bu dokuyu belgelemek için bir rölöve ekibi kurmamız isteniyordu. Şubat 1982’de toplanıp Cidde’ye doğru yola koyulduk ve önümüzdeki 4,5 yıl boyunca esas uğraşımız olacak işe girişmiş olduk...

Fatin Uluengin, Bülent Uluengin ve Nihal Uluengin’den oluşan mimar bir aile olarak ‘Mekke Ekibi’ adıyla 1982 yılının Mayıs ayında çalışmalara başladık… Mekke Belediyesi ile temasa geçerek yıkım bölgelerini öğrendik ve bu bölgelerde çalışmamızı yoğunlaştırıp önce binaların dış görünüşlerini değerlendirerek grup tespiti yaptık.

Rölöve edeceğimiz binaları öncelikle yıkım bölgelerinden seçtik. Hatta öyle ki, bazen ölçüm için greyder operatöründen bize yarım saat müsaade etmesini, ölçüm bittikten sonra yıkıma devam etmesini rica ettik. Yıkımlar durduğu zaman, boş olan veya içine girmek için izin alabildiğimiz eski evleri seçtik. Bu şartlar altında Şubat 1982’den Temmuz 1986’ya kadar çalıştık. O dönemde Mekke’de mevcut olan, tahminen 300 geleneksel yapıdan 98’i ev, dördü rabat, biri Türk hamamı ve biri su deposu olmak üzere toplam 104 yapıyı yıkılmalarından önce rölöve ettik. Bunun neticesi olarak, 4,5 yıl içinde 1/50 ölçekte çizilmiş, yaklaşık 500 pafta çizim ve 4.500 görsel içeren bir arşiv meydana getirdik…

Yıllar sonra 2013 yılının Şubat ayında tekrar Mekke’yi ziyaret ettik ve tahmin ettiğimiz gibi, Mescid-ül Haram etrafında da yakın çevresinde de geleneksel yapı kalmamış olduğunu üzülerek gördük. Bütün bu gözlemlerden sonra kaybolmuş olan ‘Geleneksel Mekke Evleri’ni bir kitap haline getirmeye karar verdik…”

İÇİNDEKİLER

Bölüm 1: Tarih Sürecinde Mekke Şehri ve Geleneksel Evler

17        Mekke’nin Konumu, Adının Kökeni ve Önemi

18        Mekke’nin Osmanlı Hâkimiyetindeki (1517-1923) Kısa Tarihi

19        1925’ten Günümüze

20        Seyyah Anlatılarında Geleneksel Mekke Evleri

34        Geleneksel Mekke Evlerini Oluşturan Etkenler

Bölüm 2: Geleneksel Mekke Evlerinde Plan Elemanları

38        Dükkân (Dukkan)

39        Giriş Holü (Dihliz)

40        Divan (Diwan)

41        Kabul Odası (Maq’aad)

42        Hela (Beyt al Ma, Taharat veya Hammam)

44        Mahzen/Depo (Gabu)

45        Oturma Odası (Mejlis)

46        Sofa (Suffah)

47        Arka Oturma Odası (Meakhkhar)

48        Yüklük (Khuzanah)

49        Teraslar (Kharijah)

52        Mutfak (Matbakh)

54        Aile Odası (Urfat el Maişa)

55        Gelin Odası (Mabit)

56        Hamam (Hammam)

59        Çamaşırlık (Mahal el Gasil)

60        Odun/Kömür Deposu (Digeysi)

61        Aydınlık/Avlu (Manuar)

Bölüm 3: Geleneksel Mekke Evlerinde Plan ve Cephe Tipolojisi

64        200 Yıllık ve Daha Eski Evler

67        200-100 Yıllık Evler

71        100 Yıllık ve Daha Yeni Evler

Bölüm 4: Yapı Malzemeleri, Kaba Yapı, İnce Yapı ve Süsleme Elemanları

79 YAPI MALZEMELERİ

79        Taş

79        Ahşap

80        Toprak

80        Alçı

80        Metal

80        Cam

80 KABA YAPI ELEMANLARI

80        Temeller

80        Duvarlar

83        Döşemeler

84        Kubbeler

84        Merdivenler

86        Sıhhi Tesisat

87 İNCE YAPI ELEMANLARI

87        Giriş Kapıları

88        Pencereler

94        Ajurlar

95        İç Kapılar

97        Dolaplar

100      Su Depoları ve Su Kovukları

101      Su Soğutma Köşeleri

102      Bacalar

104 SÜSLEME ELEMANLARI

104      Ahşap Havalandırma Kafesleri

110      Floral Ahşap Kabartma Süslemeler

114      Dantelli Ahşap Kemerler

115      Kündekâri Süslemeler

118      Çitakâri/Çakma Ahşap Süslemeler

120      Kemer Püskülleri

121      Hat Süslemeler

124      Kalemişi Süslemeler

126      Renkli Ajurlar

128      Alçı/Malakâri Süslemeler

132      Taş/Kâgir Süslemeler

135      Mukarnas Süslemeler

136      Metal Süslemeler

Bölüm 5: Değerlendirme ve Sonuç

139      Yaşam Biçiminin Değişmesi

148      Sonuç

156      Kaynakça

158      Özgeçmişler

Doç.Dr. NİHAL (YÖNEY) ULUENGİN KİMDİR?

1946 yılında İstanbul’da doğdu. 1964 yılında İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Mimarlık Bölümü’ne girerek 1972 yılında mezun oldu. 1976 yılında Kadıköy Devlet Mühendislik Mimarlık Okulu Mimarlık Bölümü’nde asistan olarak akademik kariyerine başladı. 1982 yılında Cidde, Kral Abdülaziz Üniversitesi’nin daveti üzerine Suudi Arabistan’a giderek aynı üniversitenin Hac Araştırma Merkezi’nde 1986 yılına kadar araştırmacı mimar olarak çalıştı. 1983 yılında Mimar Sinan Üniversitesi’nde Osmanlı-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Açıklıklarının Gelişimi isimli doktora tezini tamamlayarak Restorasyon Programında Doktor unvanı aldı. 1987 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nde tam zamanlı Dr. öğretim görevlisi olarak göreve başladı. 1991 yılında yardımcı doçent oldu. 2003 yılında YTÜ’den kendi isteği ile emekli olarak Haliç Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde ve Bahçeşehir Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi’nde yarı zamanlı Dr. öğretim üyesi olarak çalışmalarını sürdürdü. 2019 yılında doçent oldu. 2019-2021 yılları arasında Haliç Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde tam zamanlı olarak çalıştı. Doç.Dr. Nihal Uluengin uzmanlık alanı ile ilgili çeşitli bildiri ve makaleler yayımlamış, rölöve ve proje çalışmaları yapmıştır. Türkiye, Sudan, Yemen, Ürdün, Tunus, Sri Lanka ve Amerika’da ulusal ve uluslararası sempozyumlara katılmış ve bildiriler sunmuştur. İyi derecede Helenika, orta derecede İngilizce bilmektedir. Doç.Dr. Nihal Uluengin’in aşağıdaki yayınları bulunmaktadır: • Osmanlı-Türk Sivil Mimarisinde Pencere Açıklıklarının Gelişimi, YEM Yayın, 1998 (1. baskı) ve 2000 (2. baskı), İstanbul • Ege’nin İki Yakasından İstanbul Manzaralı Evler, YEM Yayın, 2020, İstanbul Doç.Dr. Nihal Uluengin 15 Aralık 2022 tarihinde, bu kitabının yayımlandığını göremeden aramızdan ayrıldı.



Prof.Dr. MEHMET BÜLENT ULUENGİN KİMDİR?

1944 yılında İstanbul’da doğdu. Saint-Joseph Fransız Erkek Lisesi’ni bitirdikten sonra 1964 yılında İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) Mimarlık Bölümü’ne girerek 1969 yılında mezun oldu. Askerlik görevinden sonra 1974 yılına kadar özel bir bankada kontrol mimarı olarak çalıştı ve Türkiye’nin birçok bölgesini gezdi. 1974’te İstanbul Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi, Mimarlık Bölümü’nde asistan olarak akademik kariyerine başladı. 1982 yılında Cidde, Kral Abdülaziz Üniversitesi’nin daveti üzerine Suudi Arabistan’a giderek aynı üniversitenin araştırma merkezinde 1986 yılına kadar araştırmacı mimar olarak çalıştı. 1986-1995 yılları arasında İstanbul’da Yıldız Teknik Üniversitesi ve Mimar Sinan Üniversitesi’nde yarı zamanlı öğretim üyesi olarak görev yaptı. 1995 yılında Mimar Sinan Üniversitesi, Meslek Yüksekokulu Mimari Restorasyon Programı’nda tam zamanlı olarak çalışmaya başladı. 1996 yılında doktora tezini tamamlayarak doktor unvanını aldı. 1997 yılında doçent, 2003 yılında profesör oldu. 2007 yılına kadar Mimar Sinan Üniversitesi, Meslek Yüksekokulu Restorasyon Programı’nda çalıştıktan sonra kendi isteği ile emekli oldu. 2007-2010 yılları arasında İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi’nde Mimarlık Bölüm Başkanı olarak görev yaptı ve 2014 yılına kadar tam zamanlı olarak aynı üniversitede çalıştı. 2014-2020 yılları arasında Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi’nde tam zamanlı olarak görev yaptı. Halen aynı üniversitede yarı zamanlı olarak çalışmaktadır. İyi derecede Fransızca ve İngilizce bilmektedir. Prof.Dr. Bülent Uluengin’in aşağıdaki yayınları bulunmaktadır: • Osmanlı Anıt Mimarisinde Klasik Yapı Detayları, YEM Yayın, 9. Baskı, İstanbul, 2000-2016 (Fatin Uluengin ve Mehmet Bengü Uluengin ile) • Rölöve, YEM Yayın, 15. Baskı, İstanbul, 2002-2023 • Mimari Metaller, Özellikleri, Bozulma Nedenleri, Koruma ve Restorasyon Teknikleri,
Birsen Yayınevi, İstanbul, 2006 • Osmaneli ve Geleneksel Evleri, Kerkük Vakfı Yayınevi, İstanbul, 2009 (Suphi Saatçi ile) • Kırklareli ve Geleneksel Evleri, MSGSÜ Yayını, 822, İstanbul, 2016 (Suphi Saatçi ile)